Að halda uppi lögum og reglum

Saga og orðmyndun orðsins lögregla

Útdráttur

Í greininni er fengist við sögu og orðmyndun orðsins lögregla. Orðið myndar að öðrum þræði sérstakt dæmi um afleiðslu. Lögregla er dvandva-samsetning og stendur orðatiltæki á borð við að halda uppi lögum og reglu mögulega bak við orðmyndunarferli orðsins. Því er haldið fram að orðið hafi litið dagsins ljós á tímabili íslenskrar hreintungustefnu á öndverðri 19. öld. Stungið er upp á að Konráð Gíslason hafi staðið fyrir smíði þessa orðs en á þeim tíma var hann meðlimur Hins íslenzka bókmenntafélags og ritstjóri Fjölnis. 

Heimildum samkvæmt getur orðið ekki hafa verið smíðað sjálfstætt enda kemur það fyrst fyrir í samsetta orðinu lögreglumaður og er kjarnmerking þess ‘maður sem heldur uppi lögum og reglu’. Kastað er fram þeirri tillögu að orðið lögregla hafi verið smíðað til þess að útrýma danska tökuorðinu pólití. Þetta ferli hefur fyrst átt sér stað í samsettum orðum á borð við pólitímaður og pólitíþjónn en náði svo til danska tökuorðsins sem sjálfstæðs orðs. Pólití getur bæði þýtt ‘lögreglumaður’ og ‘lögreglustofnun’. Því er enn fremur haldið fram að lögregla sem sjálfstætt orð hafi fyrst orðið til sem stytting á orðinu lögreglumaður og hafi síðar, sem sýnekdóka, fengið almennu merkinguna ‘lögreglustofnun’.